ষ্টক মাৰ্কেট হৈছে এনে এখন বজাৰ য’ত বিনিয়োগকাৰীয়ে ৰাজহুৱাভাৱে ব্যৱসায় কৰা কোম্পানীসমূহৰ শ্বেয়াৰ ক্ৰয়-বিক্ৰয় কৰিব পাৰে। ই বিত্তীয় ব্যৱস্থাৰ এটা মূল উপাদান, যাৰ ফলত কোম্পানীসমূহে নিজৰ কাৰ্য্যকলাপ আৰু বৃদ্ধিৰ বাবে পুঁজি সংগ্ৰহ কৰিব পাৰে, একে সময়তে বিনিয়োগকাৰীসকলক সেই কোম্পানীসমূহৰ লাভ আৰু বৃদ্ধিৰ অংশীদাৰ হোৱাৰ সুযোগ দিয়ে।
ষ্টক মাৰ্কেটৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ:
ক) শ্বেয়াৰ আৰু মালিকীস্বত্ব: কোম্পানীসমূহে প্ৰাৰম্ভিক ৰাজহুৱা প্ৰস্তাৱ (IPO)ৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণক শ্বেয়াৰ (ষ্টক বা ইকুইটি বুলিও কোৱা হয়) জাৰি কৰে। শ্বেয়াৰে কোম্পানীটোৰ মালিকীস্বত্বৰ এককক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে, আৰু শ্বেয়াৰহোল্ডাৰসকলে লভ্যাংশ লাভ কৰিব পাৰে আৰু ষ্টকৰ মূল্য বৃদ্ধিৰ পৰা লাভৱান হ’ব পাৰে।
খ) ষ্টক এক্সচেঞ্জ: ষ্টক মাৰ্কেট ষ্টক এক্সচেঞ্জ নামৰ সংগঠিত প্লেটফৰ্মৰ জৰিয়তে চলি থাকে, য’ত ব্যৱসায় হয়।
উদাহৰণ: নিউয়ৰ্ক ষ্টক এক্সচেঞ্জ (NYSE), নাছডাক(Nasdaq), লণ্ডন ষ্টক এক্সচেঞ্জ (LSE), বম্বে ষ্টক এক্সচেঞ্জ (BSI)।
গ) ষ্টকৰ প্ৰকাৰ:
১. কমন ষ্টক: ভোটাধিকাৰ আৰু সম্ভাৱ্য লভ্যাংশ প্ৰদান কৰে।
২. পছন্দৰ ষ্টক: সাধাৰণতে নিৰ্দিষ্ট লভ্যাংশ প্ৰদান কৰে কিন্তু সীমিত বা কোনো ভোটাধিকাৰ নাই।
ঘ) ট্ৰেডিং:
১. প্ৰাথমিক বজাৰ: য’ত নতুন শ্বেয়াৰ জাৰি কৰা হয় আৰু জনসাধাৰণক বিক্ৰী কৰা হয় (যেনে, আই পি অ’ৰ সময়ত)।
২. গৌণ বজাৰ: য’ত বিনিয়োগকাৰীৰ মাজত বৰ্তমানৰ শ্বেয়াৰ ক্ৰয় আৰু বিক্ৰী কৰা হয়।
ঙ) সূচকাংক(Indices): ষ্টক সূচকাংকসমূহে নিৰ্বাচিত ষ্টকৰ এটা গোটৰ প্ৰদৰ্শন অনুসৰণ কৰে, যিয়ে বজাৰৰ সামগ্ৰিক প্ৰদৰ্শনৰ স্নেপশ্বট প্ৰদান কৰে।
উদাহৰণ:
- এছ এণ্ড পি ৫০০ (আমেৰিকা)(S&P 500 (USA)
- ডাউ জোনছ ঔদ্যোগিক গড় (আমেৰিকা) (Dow Jones Industrial Average (USA)
- FTSE 100 (ইউ কে)
- নিফটি ৫০ (ভাৰত)(Nifty 50 (India)
চ) বজাৰত অংশগ্ৰহণকাৰীসকল:
- খুচুৰা বিনিয়োগকাৰী: ব্যক্তিগত সম্পদৰ বাবে ব্যৱসায় কৰা ব্যক্তিগত বিনিয়োগকাৰী।
- প্ৰতিষ্ঠানিক বিনিয়োগকাৰী: মিউচুৱেল ফাণ্ড, পেঞ্চন ফাণ্ড, বীমা কোম্পানী আদি বৃহৎ সত্তা।
- দালাল আৰু বজাৰ নিৰ্মাতা: লেনদেনৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা আৰু লিকুইডিটি প্ৰদান কৰা।
ছ) ষ্টক মাৰ্কেটক প্ৰভাৱিত কৰা কাৰকসমূহ:
- অৰ্থনৈতিক অৱস্থা (যেনে, জিডিপি বৃদ্ধি, নিবনুৱাৰ হাৰ)।
- কোম্পানীটোৰ কাম-কাজ (যেনে, উপাৰ্জনৰ প্ৰতিবেদন, পৰিচালনাৰ পৰিৱৰ্তন)।
- বিশ্বব্যাপী পৰিঘটনা (যেনে, ৰাজনৈতিক উন্নয়ন, প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ)।
- বজাৰৰ আৱেগ আৰু বিনিয়োগকাৰীৰ আস্থা।
ষ্টক মাৰ্কেটৰ সুবিধাসমূহঃ
- কোম্পানীসমূহৰ বাবে: সম্প্ৰসাৰণ, উদ্ভাৱন, আৰু ঋণ হ্ৰাসৰ বাবে মূলধন সংগ্ৰহৰ বাবে এক মঞ্চ প্ৰদান কৰে।
- বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে: সম্পদ বৃদ্ধি, লভ্যাংশ আদায়, আৰু পৰ্টফলিঅ’ৰ বৈচিত্ৰ্যৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে।
- অৰ্থনীতিৰ বাবে: অৰ্থনৈতিক স্বাস্থ্য প্ৰতিফলিত কৰে আৰু সম্পদসমূহ দক্ষতাৰে আবণ্টন কৰাত সহায় কৰে।
বিপদ:
- অস্থিৰতা: কম সময়ৰ ভিতৰতে মূল্যৰ যথেষ্ট উঠা-নমা হ’ব পাৰে।
- বজাৰৰ বিপদ: বহল অৰ্থনৈতিক মন্দাৱস্থাই ষ্টকৰ প্ৰদৰ্শনত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে।
- কোম্পানী-নিৰ্দিষ্ট বিপদ: দুৰ্বল প্ৰদৰ্শন বা পৰিচালনাৰ সিদ্ধান্তই লোকচানৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।
শ্বেয়াৰ বজাৰ অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিৰ এক জটিল চালক আৰু বিশ্বজুৰি বিনিয়োগ আৰু সম্পদ গঠন কৌশলৰ মূল শিলাস্তম্ভ।