তুলসী (Ocimum basilicum) গছ নহয়; ই এবিধ ঘাঁহজাতীয় উদ্ভিদ। তুলসী গছ সাধাৰণতে সৰু আৰু জোপোহাযুক্ত, ইয়াৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল:
গছৰ আকাৰ: তুলসীৰ গছ সাধাৰণতে ডাঙৰ নহয় আৰু গছলৈ গজি নাযায়। ইহঁত সৰুৰ পৰা মজলীয়া আকাৰৰ বনৌষধি, সাধাৰণতে ১২ৰ পৰা ২৪ ইঞ্চি (৩০ৰ পৰা ৬০ চে.মি.) উচ্চতা পোৱা যায়। তুলসী গছৰ জোপোহা বৃদ্ধিৰ অভ্যাস থাকে।
পাতঃ তুলসীৰ পাত এই উদ্ভিদৰ আটাইতকৈ স্বকীয় বৈশিষ্ট্য। ইহঁত সাধাৰণতে সেউজীয়া হয় যদিও বেঙুনীয়া বা ৰঙীন পাতৰ সৈতে ভিন্নতা থাকে। তুলসীৰ পাত অণ্ডাকাৰ আকৃতিৰ, মসৃণ, চকচকে টেক্সচাৰৰ।
সুগন্ধি: তুলসীৰ সুগন্ধি পাতৰ বাবে বিখ্যাত, ইয়াৰ পৰা এটা প্ৰবল, মিঠা আৰু সামান্য জলকীয়াৰ দৰে গোন্ধ নিৰ্গত হয়। তুলসীৰ সুগন্ধি ৰন্ধনত বহুলভাৱে ব্যৱহাৰ কৰাৰ অন্যতম মূল কাৰণ।
ফুল: তুলসী গছৰ পৰা সৰু, বগা বা শেঁতা গোলাপী ৰঙৰ ফুল উৎপন্ন হয় আৰু গছজোপাৰ ওপৰত ডালৰ দৰে গজে। এই ফুলবোৰ খাব পৰা হ’লেও বেছিভাগ মানুহেই গছৰ ফুল ফুলাৰ আগতে তুলসীৰ পাত চপাই লোৱাটো পছন্দ কৰে কাৰণ এবাৰ ফুল ফুলাৰ পিছত ইয়াৰ সোৱাদ কম তীব্ৰ হ’ব পাৰে।
ৰান্ধনীশালৰ ব্যৱহাৰ: বিশেষকৈ ইটালীয়, থাই আৰু ভূমধ্যসাগৰীয় বহু খাদ্যত তুলসী এক জনপ্ৰিয় বনৌষধি। ইয়াক চাটনি, চূপ, চালাড, বিভিন্ন খাদ্যৰ সোৱাদ দিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ৰন্ধা-বঢ়াত ব্যৱহাৰ কৰা আটাইতকৈ সাধাৰণ প্ৰকাৰটো হ’ল মিঠা তুলসী, কিন্তু থাই তুলসী আৰু পবিত্ৰ তুলসীৰ দৰে আন জাত আছে, প্ৰত্যেকৰে নিজস্ব সুকীয়া সোৱাদৰ প্ৰফাইল থাকে।
খেতি: তুলসীৰ খেতি তুলনামূলকভাৱে সহজ আৰু ইয়াক প্ৰায়ে বাৰী, টব বা ঘৰৰ ভিতৰত খেতি কৰা হয়। ই ভালদৰে পানী ওলাই যোৱা মাটি, প্ৰচুৰ পৰিমাণে সূৰ্যৰ পোহৰ আৰু মধ্যমীয়া পানী দিয়াটো পছন্দ কৰে। বীজৰ পৰা তুলসী খেতি কৰিব পাৰি বা কলমৰ পৰা বংশবৃদ্ধি কৰিব পাৰি।
ঔষধি ব্যৱহাৰ: ৰান্ধনীশালত ব্যৱহাৰৰ উপৰিও তুলসীৰ কিছু ঔষধি গুণ আছে বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। ইয়াৰ সম্ভাৱ্য এন্টি-ইনফ্লেমেটৰী, এন্টিঅক্সিডেন্ট, আৰু এন্টিমাইক্ৰ’বিয়াল গুণৰ বাবে ইয়াক পৰম্পৰাগত চিকিৎসাত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। তুলসীৰ সুগন্ধি তেলৰ বাবেও পৰিচিত, যিবোৰ সুগন্ধি চিকিৎসাত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
জাত: তুলসীৰ কেইবাটাও ভিন্ন জাত আছে, প্ৰত্যেকৰে নিজস্ব সুকীয়া সোৱাদ আৰু ৰূপ। কিছুমান সাধাৰণ জাতৰ ভিতৰত মিঠা তুলসী, জেনোভেজ তুলসী, থাই তুলসী, পবিত্ৰ তুলসী (তুলচি), আৰু নেমু তুলসী।
সামৰণিত ক’বলৈ গ’লে তুলসী গছ নহয়; ই সৰুৰ পৰা মজলীয়া আকাৰৰ ঘাঁহজাতীয় উদ্ভিদ যিটো ইয়াৰ সুগন্ধি পাত আৰু ৰান্ধনীশালৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে জনাজাত। ইয়াৰ গছৰ দৰে বৈশিষ্ট্য, যেনে কাঠৰ ডাল বা উচ্চ উচ্চতা নাথাকে। বৰঞ্চ তুলসীৰ সুগন্ধি পাতবোৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি সংকুচিত, জোপোহাযুক্ত বৃদ্ধিৰ অভ্যাস থাকে।