ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত কৃষিয়ে মৌলিক ভূমিকা পালন কৰে, অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধি, কৰ্মসংস্থাপন, আৰু খাদ্য সুৰক্ষাৰ বাবে এক মূল শিলাস্তৰ হিচাপে কাম কৰে। ঔদ্যোগীকৰণ আৰু সেৱা খণ্ডৰ বৃদ্ধিৰ পিছতো কৃষি ইয়াৰ ঐতিহাসিক, সাংস্কৃতিক আৰু অৰ্থনৈতিক তাৎপৰ্য্যৰ বাবে দেশৰ উন্নয়নৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈয়েই আছে। ইয়াৰ ভূমিকাৰ বিশ্লেষণ ইয়াত দিয়া হ’ল:
১/ নিয়োগ সৃষ্টি
কৃষি ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ নিয়োগকৰ্তা, মুঠ কৰ্মশক্তিৰ প্ৰায় ৪২.৬% (২০২১-২২ চনলৈকে) জীৱিকাৰ ব্যৱস্থা কৰে। বিশেষকৈ গ্ৰাম্য অঞ্চলত ই অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ, য’ত জনসংখ্যাৰ অধিকাংশই বাস কৰে। পশুপালন, মীনপালন, বন, আৰু ছিৰিকালচাৰৰ দৰে খণ্ডইও গ্ৰাম্য নিয়োগত অৰিহণা যোগায়।
২/ জিডিপিত অৱদান
ভাৰতৰ মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদন (জিডিপি)ৰ প্ৰায় ১৭-১৮% কৃষিৰ অংশ। ঔদ্যোগিক আৰু সেৱা খণ্ডৰ সম্প্ৰসাৰণৰ বাবে জিডিপিত ইয়াৰ অংশ হ্ৰাস পাইছে যদিও অৰ্থনীতিৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষ প্ৰভাৱৰ বাবে ইয়াৰ তাৎপৰ্য্য অটুট আছে।
৩/ খাদ্য সুৰক্ষা
স্বাৱলম্বীতা: ভাৰতবৰ্ষ ১৪ বিলিয়নতকৈ অধিক জনসংখ্যাৰ বাবে খাদ্য সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰা ধান, ঘেঁহু, দালি, আৰু দুগ্ধজাত সামগ্ৰীৰ অন্যতম বৃহৎ উৎপাদনকাৰী দেশ।
ৰাজহুৱা বিতৰণ ব্যৱস্থা (পিডিএছ): কৃষিয়ে পিডিএছ আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় খাদ্য সুৰক্ষা আইন (এনএফএছএ)ৰ দৰে চৰকাৰী পদক্ষেপক সমৰ্থন কৰে, যিয়ে অৰ্থনৈতিকভাৱে দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ বাবে অত্যাৱশ্যকীয় খাদ্য সামগ্ৰীৰ সুবিধা নিশ্চিত কৰে।
৪/ কেঁচামালৰ উৎস
কৃষি ভাৰতৰ কৃষিভিত্তিক উদ্যোগসমূহৰ মেৰুদণ্ড। বস্ত্ৰ (কপাহ, পাট), চেনি, খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণৰ দৰে উদ্যোগৰ বাবে কেঁচামাল কৃষি উৎপাদনৰ ওপৰত বহু পৰিমাণে নিৰ্ভৰশীল।
৫/ ৰপ্তানি উপাৰ্জন
ভাৰতৰ ৰপ্তানিত কৃষিয়ে যথেষ্ট অৰিহণা যোগায়। ৰপ্তানিৰ প্ৰধান সামগ্ৰীসমূহৰ ভিতৰত চাউল, মছলা, চাহ, কফি, সাগৰীয় সামগ্ৰী, কপাহ আদি অন্তৰ্ভুক্ত। এই সামগ্ৰীসমূহে বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ উপাৰ্জন বৃদ্ধি কৰে আৰু বাণিজ্যিক ভাৰসাম্য উন্নত কৰে।
৬/ গ্ৰাম্য উন্নয়ন আৰু দৰিদ্ৰতা নিৰাময়
গ্ৰাম্য জীৱিকা উন্নত কৰা, দৰিদ্ৰতা হ্ৰাস কৰা, আৰু গ্ৰাম্য অঞ্চলত সমতাপূৰ্ণ অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিৰ সৃষ্টিৰ মূল চাবিকাঠি হৈছে কৃষি উন্নয়ন। মহাত্মা গান্ধী ৰাষ্ট্ৰীয় গ্ৰাম্য নিয়োগ নিশ্চয়তা আইন (এম জি এনৰেগা)ৰ দৰে পদক্ষেপে কৃষি আৰু গ্ৰাম্য উন্নয়নক একত্ৰিত কৰে।
৭/ মাধ্যমিক আৰু তৃতীয় পৰ্যায়ৰ খণ্ডলৈ সহায়
কৃষি উদ্যোগ: চেনি কল, ধান কল, খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ প্লাণ্ট আদি উদ্যোগ কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
লজিষ্টিক আৰু বাণিজ্যঃ পৰিবহণ আৰু গুদাম খণ্ডই কৃষি কাৰ্য্যৰ দ্বাৰা লাভৱান হয়।
৮/ জলবায়ু আৰু পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্যত ভূমিকা
বহনক্ষম কৃষিয়ে মাটি সংৰক্ষণ, পানী ব্যৱস্থাপনা, আৰু পৰিৱেশ ভাৰসাম্য বজাই ৰখাত সহায় কৰে।
কৃষি বনানীকৰণ আৰু জৈৱিক কৃষিয়ে কাৰ্বন নিষ্কাশন আৰু পৰিৱেশৰ বহনক্ষমতাত অৰিহণা যোগায়।
৯/ ভাৰতীয় কৃষিৰ প্ৰত্যাহ্বান
- কম উৎপাদনশীলতা: বিশ্বৰ মানদণ্ডৰ তুলনাত ভাৰতৰ কৃষি উৎপাদনশীলতা সৰু আৰু খণ্ডিত ভূমিৰ বাবে কম হৈয়েই আছে।
- বাৰিষাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা: জলসিঞ্চনৰ আন্তঃগাঁথনিৰ অভাৱে কৃষি বৰষুণৰ ওপৰত অত্যন্ত নিৰ্ভৰশীল কৰি তোলে।
- চপোৱাৰ পিছৰ লোকচান: অপৰ্যাপ্ত সংৰক্ষণ আৰু প্ৰক্ৰিয়াকৰণৰ সুবিধাৰ ফলত নষ্ট হ’ব পৰা সামগ্ৰীৰ যথেষ্ট অপচয় হয়।
- বজাৰৰ অদক্ষতা: মধ্যভোগী আৰু প্ৰত্যক্ষ বজাৰ সংযোগৰ অভাৱৰ বাবে কৃষকসকলে উচিত মূল্য লাভৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰায়ে প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হয়।
- জলবায়ু পৰিৱৰ্তন: অস্বাভাৱিক বতৰৰ ধৰণ আৰু খৰাং আৰু বানপানীৰ দৰে চৰম পৰিঘটনাই কৃষি উৎপাদনত প্ৰভাৱ পেলায়।
১০/ চৰকাৰী পদক্ষেপ
আঁচনি আৰু কাৰ্যসূচী:
- প্ৰধানমন্ত্ৰী কৃষি সিঞ্চায়ী যোজনা (PMKSY): জলসিঞ্চনৰ সুবিধাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
- প্ৰধানমন্ত্ৰী কিষাণ সন্মান নিধিঃ কৃষকক প্ৰত্যক্ষ আয়ৰ সহায় আগবঢ়ায়।
- ৰাষ্ট্ৰীয় কৃষি বিকাশ যোজনা (RKVY): কৃষিক্ষেত্ৰত বিনিয়োগক উৎসাহিত কৰে।
- মাটি স্বাস্থ্য কাৰ্ড আঁচনি: মাটিৰ উৰ্বৰতা বৃদ্ধিৰ লক্ষ্য।
- প্ৰযুক্তি সংহতি: উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি আৰু খৰচ হ্ৰাস কৰিবলৈ ডিজিটেল কৃষি, নিখুঁত কৃষি, আৰু যান্ত্ৰিকীকৰণক প্ৰসাৰ কৰা।
১১/ ভৱিষ্যতৰ সম্ভাৱনা
- বৈচিত্ৰ্যতা: পৰম্পৰাগত শস্যৰ পৰা ফল-মূল, শাক-পাচলি, আৰু জৈৱিক কৃষিৰ দৰে উচ্চ মূল্যৰ শস্যলৈ মনোনিৱেশ কৰা।
- কৃষি উদ্যোগীকৰণ: কৃষি প্ৰযুক্তি আৰু খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ খণ্ডত ষ্টাৰ্টআপসমূহক সহায় কৰা।
- গ্লোবেল মাৰ্কেট এক্সেছ: গুণগত উন্নতি আৰু প্ৰমাণীকৰণৰ জৰিয়তে ৰপ্তানিৰ প্ৰতিযোগিতামূলক ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰা।
কৃষি ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ মেৰুদণ্ড হৈয়েই আছে, জীৱিকা প্ৰদান কৰে, খাদ্য সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰে, আৰু ঔদ্যোগিক বৃদ্ধিত সহায় কৰে। ইয়াৰ সম্ভাৱনাক সৰ্বাধিক কৰিবলৈ কৃষিক আধুনিকীকৰণ, বজাৰৰ সংযোগ উন্নত কৰা, আৰু গাঁথনিগত প্ৰত্যাহ্বানসমূহ মোকাবিলা কৰাৰ লক্ষ্যৰে সংস্কাৰ অতি প্ৰয়োজনীয়। ভাৰতৰ সৰ্বাংগীন আৰু বহনক্ষম অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ বাবে এক সমৃদ্ধিশালী কৃষি খণ্ড অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ