ভাৰতত সততে “জাতিৰ পিতৃ” বুলি কোৱা মহাত্মা গান্ধীয়ে ভাৰতীয় স্বাধীনতা সংগ্ৰামত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল, যিটো আন্দোলনৰ ফলত অৱশেষত ১৯৪৭ চনত ভাৰতে ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক শাসনৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰিছিল।এই ঐতিহাসিক সংগ্ৰামত গান্ধীৰ অৱদান আছিল বহুমুখী আৰু পৰিৱৰ্তনশীল। ইয়াত আমি ভাৰতীয় স্বাধীনতা সংগ্ৰামত তেওঁৰ ভূমিকা আৰু প্ৰভাৱ অন্বেষণ কৰিছো:
অহিংসাৰ চেম্পিয়ন (সত্যগ্ৰহ): গান্ধীৰ আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য অৱদান আছিল তেওঁৰ অহিংস প্ৰতিৰোধৰ দৰ্শন, যাক “সত্যগ্ৰহ” নামেৰে জনাজাত। তেওঁৰ মতে অহিংসা কেৱল ৰাজনৈতিক উদ্দেশ্য সাধনৰ মাধ্যম নহয় বৰঞ্চ জীৱন-ধাৰণৰ পদ্ধতিও। গান্ধীৰ অহিংসাৰ পোষকতা ভাৰতীয় স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সংজ্ঞায়িত নীতি-নিয়ম হৈ পৰিছিল। শান্তিপূৰ্ণ প্ৰতিৰোধৰ প্ৰতি তেওঁৰ দায়বদ্ধতাই বিপ্লৱৰ বাবে হিংসাৰ প্ৰয়োজন বুলি গতানুগতিক জ্ঞানক প্ৰত্যাহ্বান জনাইছিল আৰু লাখ লাখ লোকক অহিংসাৰ পথ অনুসৰণ কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল।
গণ সংগঠন: গান্ধীৰ নেতৃত্বৰ ব্যতিক্ৰমী গুণ আৰু কাৰিজমাটিক উপস্থিতি আছিল যিয়ে তেওঁক জনসাধাৰণক ফলপ্ৰসূভাৱে সংগঠিত কৰিবলৈ সক্ষম কৰি তুলিছিল। জীৱনৰ সকলো শ্ৰেণীৰ মানুহৰ সৈতে সংযোগ স্থাপনৰ ক্ষমতাই তেওঁক স্বাধীনতাৰ সংগ্ৰামৰ এক ঐক্যবদ্ধ ব্যক্তিত্ব কৰি তুলিছিল। তেওঁ বহু ভ্ৰমণ কৰিছিল, ভাৰতীয়সকলক স্বাধীনতাৰ সন্ধানত অনুপ্ৰাণিত আৰু একত্ৰিত কৰিবলৈ ৰাজহুৱা সভা, সভা, প্ৰতিবাদ আদি অনুষ্ঠিত কৰিছিল।
নাগৰিক অবাধ্যতা অভিযান: গান্ধীয়ে ব্ৰিটিছ কৰ্তৃত্ব আৰু অত্যাচাৰী আইনক প্ৰত্যাহ্বান জনোৱাৰ লক্ষ্যৰে অসংখ্য নাগৰিক অবাধ্যতা অভিযানৰ আয়োজন কৰিছিল। ১৯৩০ চনৰ ছল্ট মাৰ্চ, য’ত তেওঁ আৰু তেওঁৰ অনুগামীসকলে ব্ৰিটিছ নিমখৰ কৰ অৱজ্ঞা কৰি নিজৰ নিমখ তৈয়াৰ কৰিবলৈ আৰব সাগৰলৈ খোজ কাঢ়ি গৈছিল, ইতিহাসৰ অন্যতম চিনাকি নাগৰিক অবাধ্য কাৰ্য্য। এই অভিযানসমূহে আন্তৰ্জাতিক দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰাৰ লগতে ভাৰতীয় অভিযোগসমূহৰ সমাধানৰ বাবে ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ ওপৰত হেঁচা বৃদ্ধি কৰে।
বৰ্জন আন্দোলনঃ অৰ্থনৈতিক প্ৰতিৰোধৰ মাধ্যম হিচাপে ব্ৰিটিছ সামগ্ৰী আৰু প্ৰতিষ্ঠান বৰ্জনৰ পোষকতা কৰিছিল গান্ধীয়ে। গান্ধীৰ অনুপ্ৰাণিত স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতীয়সকলক ঘৰুৱাভাৱে উৎপাদিত সামগ্ৰী ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ আৰু ব্ৰিটিছৰ আমদানি প্ৰত্যাখ্যান কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিছিল। বৰ্জনৰ ফলত ইংৰাজক অৰ্থনৈতিকভাৱে দুৰ্বল কৰাই নহয় ভাৰতীয়সকলৰ মাজত আত্মনিৰ্ভৰশীলতা আৰু জাতীয় গৌৰৱৰ ভাৱো জগাই তুলিছিল।
আলোচনা আৰু কূটনীতিঃ অহিংসাৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ হৈ থকাৰ সময়তে গান্ধীয়ে সংঘাতৰ শান্তিপূৰ্ণ সমাধান বিচাৰি ব্ৰিটিছ কৰ্তৃপক্ষৰ সৈতেও আলোচনাত লিপ্ত হয়। ভাৰতীয় স্বাৰ্থক প্ৰতিনিধিত্ব কৰিবলৈ তেওঁ গোল মেজ সন্মিলন আৰু ব্ৰিটিছ নেতাৰ সৈতে আলোচনাত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। গান্ধীৰ কূটনৈতিক প্ৰচেষ্টাই ভাৰতীয় কাৰ্য্যই আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মঞ্চত থকাটো নিশ্চিত কৰিছিল, বিভিন্ন পক্ষৰ পৰা সমৰ্থন লাভ কৰিছিল।
সমাজ সংস্কাৰঃ স্বাধীনতাৰ বহল সংগ্ৰামৰ বাবে সমাজ সংস্কাৰ অপৰিহাৰ্য বুলি গান্ধীয়ে বিশ্বাস কৰিছিল। তেওঁ অস্পৃশ্যতাৰ বিৰুদ্ধে অভিযান চলাইছিল, ধৰ্মীয় সহনশীলতাক প্ৰসাৰিত কৰিছিল আৰু নাৰীৰ অধিকাৰৰ পোষকতা কৰিছিল। ভাৰতীয় সমাজৰ ভিতৰত সামাজিক সমস্যাসমূহৰ সমাধানৰ বাবে তেওঁৰ প্ৰচেষ্টাক ন্যায় আৰু স্বাধীনতাৰ সন্ধানৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ হিচাপে দেখা গৈছিল।
হিন্দু-মুছলমান ঐক্যঃ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সময়ত সাম্প্ৰদায়িক উত্তেজনাই এক উল্লেখযোগ্য প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছিল। গান্ধীয়ে হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজৰ ব্যৱধান দূৰ কৰিবলৈ যথেষ্ট প্ৰচেষ্টা চলাইছিল, ধৰ্মীয় সম্প্ৰীতিৰ পোষকতা কৰিছিল আৰু সাম্প্ৰদায়িক হিংসা ৰোধৰ বাবে কাম কৰিছিল। সংগ্ৰামৰ অখণ্ডতা বজাই ৰখাত তেওঁৰ ঐক্যৰ প্ৰতি থকা দায়বদ্ধতাই গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।
উত্তৰাধিকাৰ আৰু বিশ্বব্যাপী প্ৰভাৱঃ গান্ধীৰ অহিংসা আৰু নাগৰিক অবাধ্যতাৰ দৰ্শনে কেৱল ভাৰততে নহয়, নাগৰিক অধিকাৰ, সামাজিক ন্যায়, শান্তিৰ বাবে বিশ্বব্যাপী আন্দোলনসমূহৰ ওপৰতো গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল। মাৰ্টিন লুথাৰ কিং জুনিয়ৰ আৰু নেলছন মেণ্ডেলাৰ দৰে ব্যক্তিসকলে নিজ নিজ সংগ্ৰামত গান্ধীৰ নীতিৰ পৰা প্ৰেৰণা লাভ কৰিছিল। শান্তিপূৰ্ণ প্ৰতিৰোধৰ শক্তি আৰু ন্যায়ৰ সন্ধানৰ প্ৰতীক হিচাপে তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰ স্থায়ী হৈ আছে।
সামৰণিত ক’ব পাৰি যে ভাৰতীয় স্বাধীনতা সংগ্ৰামত মহাত্মা গান্ধীৰ ভূমিকাৰ বৈশিষ্ট্য আছিল অহিংসা, গণ সংগঠন, নাগৰিক অবাধ্যতা, সমাজ সংস্কাৰৰ প্ৰতি তেওঁৰ অটল দায়বদ্ধতা। তেওঁৰ নেতৃত্ব আৰু নীতিয়ে বিশ্বজুৰি শান্তি, ন্যায় আৰু মানৱ অধিকাৰৰ বাবে আন্দোলনসমূহক অনুপ্ৰাণিত কৰি আহিছে, যাৰ ফলত তেওঁ ইতিহাসৰ অন্যতম শ্ৰদ্ধাৰ ব্যক্তিত্ব। ভাৰতীয় স্বাধীনতা সংগ্ৰামত গান্ধীৰ অৱদান অত্যাচাৰৰ সন্মুখত দৃঢ়তা আৰু আশাৰ চিৰস্থায়ী মনোভাৱৰ প্ৰমাণ হৈয়েই আছে।