পোহৰ হৈছে মানুহৰ চকুত দেখা পোৱা এক প্ৰকাৰৰ বিদ্যুৎচুম্বকীয় বিকিৰণ অথবা মানুহৰ চকুৰ বাবে সংবেদনশীল বিদ্যুত চুম্বকীয় বৰ্ণালীৰ দৃশ্যমান অংশক পোহৰ বা দৃশ্যমান পোহৰ বা আলোক বোলা হয়। ই এক প্ৰকাৰৰ শক্তি যি তৰংগত যাত্ৰা কৰে, আৰু ই বৃহত্তৰ বিদ্যুৎচুম্বকীয় বৰ্ণালীৰ অংশ, য’ত বিভিন্ন ধৰণৰ বিকিৰণ যেনে ৰেডিঅ’ তৰংগ, মাইক্ৰৱেভ, অতি ৰঙা বিকিৰণ, অতিবেঙুনীয়া বিকিৰণ, এক্স-ৰে, গামা ৰশ্মি আদি অন্তৰ্ভুক্ত।
পোহৰক কণা আৰু তৰংগ দুয়োটা বুলি বৰ্ণনা কৰিব পাৰি, যিটো কোৱাণ্টাম বলবিজ্ঞানত তৰংগ-কণা দ্বৈততা নীতিৰ দ্বাৰা ব্যাখ্যা কৰা হৈছে। পোহৰৰ আটাইতকৈ সৰু বিচ্ছিন্ন এককটোক ফ’টন বোলা হয়, যিটো শক্তিৰ এটা পেকেট যিয়ে কণা আৰু তৰংগ দুয়োটাৰে দৰে আচৰণ কৰে।
শূন্যতাত পোহৰৰ গতি প্ৰায় ২৯৯,৭৯২ কিলোমিটাৰ প্ৰতি ছেকেণ্ড (১৮৬,২৮২ মাইল প্ৰতি ছেকেণ্ড) আৰু ইয়াক প্ৰকৃতিৰ মৌলিক ধ্ৰুৱক বুলি গণ্য কৰা হয়। আমাৰ দৈনন্দিন জীৱনত পোহৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে আৰু দৃষ্টিশক্তিৰ বাবে ই অতি প্ৰয়োজনীয়। ইয়াৰ উপৰিও প্ৰযুক্তি, যোগাযোগ, বৈজ্ঞানিক গৱেষণাৰ ক্ষেত্ৰতো ইয়াৰ বিভিন্ন প্ৰয়োগ আছে।
পোহৰৰ প্ৰতিসৰন কাক বোলে?
প্ৰতিফলন হৈছে পোহৰ (বা অন্য ধৰণৰ বিদ্যুৎচুম্বকীয় বিকিৰণ) কোনো পৃষ্ঠৰ সন্মুখীন হৈ পিছলৈ উঠা-নমা কৰা প্ৰক্ৰিয়া। যেতিয়া পোহৰৰ তৰংগই মসৃণ আৰু প্ৰতিফলিত পৃষ্ঠত, যেনে দাপোন বা স্থিৰ পানীত আঘাত কৰে, তেতিয়া ই পৃষ্ঠত খুন্দা মৰাৰ একে কোণতে প্ৰতিফলিত হয়। এই পৰিঘটনাটোৱে প্ৰতিফলনৰ নিয়ম অনুসৰণ কৰে, য’ত কোৱা হৈছে যে প্ৰাদুৰ্ভাৱ কোণটো প্ৰতিফলন কোণৰ সমান।
প্ৰতিফলনৰ নিয়মটো তলত দিয়া ধৰণে প্ৰকাশ কৰিব পাৰি:
এংগেল অৱ ইনচিডেন্স = প্ৰতিফলনৰ কোণ
(Angle of Incidence=Angle of Reflectio)
আঘাতপ্ৰাপ্ত ৰশ্মি, প্ৰতিফলিত ৰশ্মি আৰু স্বাভাৱিক (আঘাতৰ বিন্দুত পৃষ্ঠৰ লগত লম্ব ৰেখা) আটাইবোৰ একে সমতলত পৰি থাকে।
মন কৰিবলগীয়া যে ৰুক্ষ বা অনিয়মিত পৃষ্ঠত পোহৰৰ প্ৰতিফলন বেলেগ বেলেগ ধৰণে হয়। এনে ক্ষেত্ৰত পোহৰ বিভিন্ন দিশত সিঁচৰতি হ’ব পাৰে, যাৰ ফলত মসৃণ পৃষ্ঠত দেখা পোৱা স্পষ্ট, কেন্দ্ৰীভূত প্ৰতিফলনৰ পৰিৱৰ্তে বিস্তাৰিত প্ৰতিফলন হ’ব পাৰে।
প্ৰতিফলন অপটিক্সৰ এটা মৌলিক ধাৰণা আৰু ইয়াক দাপোন, লেন্স আৰু অন্যান্য অপটিকেল ডিভাইচকে ধৰি বিভিন্ন প্ৰয়োগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়। পোহৰ কেনেকৈ প্ৰতিফলিত হয় সেই কথা বুজিলে আমি দাপোনত ছবি দেখা বা পোহৰে বিভিন্ন পৃষ্ঠৰ সৈতে কেনেকৈ ক্ৰিয়া কৰে সেই কথা বুজি পোৱাৰ দৰে পৰিঘটনাসমূহ ব্যাখ্যা কৰিব পাৰো।
প্ৰতিফলন কাক বোলে
সাধাৰণ অৰ্থত প্ৰতিফলনে পোহৰ, শব্দ বা অন্যান্য তৰংগই কোনো পৃষ্ঠত খুন্দা মাৰি পিছলৈ উঠা-নমা কৰা প্ৰক্ৰিয়াক বুজায়। এই শব্দটো বিভিন্ন ধৰণৰ তৰংগৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰয়োগ কৰিব পাৰি, কিন্তু পোহৰৰ প্ৰতিফলনৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিওঁ।
১. পোহৰৰ প্ৰতিফলন:
- অপটিক্স: অপটিক্সত প্ৰতিফলনত বিশেষভাৱে কোনো পৃষ্ঠৰ সৈতে পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া কৰা পোহৰৰ তৰংগ জড়িত হৈ থাকে। যেতিয়া পোহৰে কোনো প্ৰতিফলিত পৃষ্ঠৰ সন্মুখীন হয়, তেতিয়া ইয়াক প্ৰতিফলিত, শোষণ বা প্ৰেৰণ কৰিব পাৰি। পোহৰৰ প্ৰতিফলনৰ ধৰণ পৃষ্ঠৰ প্ৰকৃতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
- প্ৰতিফলনৰ নিয়ম: আগতে উল্লেখ কৰা অনুসৰি প্ৰতিফলনৰ নিয়মে পোহৰৰ মসৃণ আৰু প্ৰতিফলিত পৃষ্ঠৰ সন্মুখীন হ’লে ইয়াৰ আচৰণ বৰ্ণনা কৰে। এই নিয়ম অনুসৰি প্ৰচণ্ড কোণটো প্ৰতিফলন কোণৰ সমান আৰু আঘাতপ্ৰাপ্ত ৰশ্মি, প্ৰতিফলিত ৰশ্মি আৰু স্বাভাৱিক (প্ৰঘটনা বিন্দুত পৃষ্ঠৰ লগত লম্ব ৰেখা) আটাইবোৰ একে সমতলত পৰি থাকে।
২. শব্দ প্ৰতিফলন:
- ধ্বনিবিজ্ঞানত শব্দই কোনো পৃষ্ঠৰ সন্মুখীন হৈ পিছলৈ উঠা-নমা কৰিলে শব্দ তৰংগৰ প্ৰতিফলন ঘটে। নীতিবোৰ পোহৰৰ প্ৰতিফলনৰ লগত কিছু পৰিমাণে সাদৃশ্যপূৰ্ণ। উদাহৰণস্বৰূপে, কঠিন, প্ৰতিফলিত পৃষ্ঠ থকা কোঠা এটাত শব্দ তৰংগ এই পৃষ্ঠৰ পৰা উঠা-নমা কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত প্ৰতিধ্বনিৰ সৃষ্টি হয়।
৩. অন্যান্য প্ৰকাৰৰ প্ৰতিফলন:
- প্ৰতিফলনৰ ধাৰণাটো কেৱল তৰংগতে সীমাবদ্ধ নহয়। বহল প্ৰসংগত প্ৰতিফলনে কিবা এটাৰ ওপৰত সযতনে বিবেচনা বা চিন্তা কৰাটোকো বুজাব পাৰে, যাৰ ফলত প্ৰায়ে অন্তৰ্দৃষ্টি বা বুজাবুজিৰ সৃষ্টি হয়। ইয়াক সাধাৰণতে অধিক বিমূৰ্ত বা ৰূপক অৰ্থত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
সামৰণিত ক’বলৈ গ’লে, প্ৰতিফলনত সাধাৰণতে তৰংগবোৰে (যেনে পোহৰ বা শব্দ) কোনো পৃষ্ঠৰ সন্মুখীন হ’লে পিছলৈ উঠা-নমা কৰাটো জড়িত হৈ থাকে। প্ৰতিফলনৰ নিৰ্দিষ্ট আচৰণ তৰংগৰ প্ৰকৃতি আৰু জড়িত পৃষ্ঠৰ ধৰ্মৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
পোহৰৰ প্ৰতিফলন আৰু প্ৰতিসৰণ কাক বোলে
১. পোহৰৰ প্ৰতিফলন:
- সংজ্ঞা: পোহৰৰ প্ৰতিফলন হ’ল পোহৰৰ তৰংগই কোনো পৃষ্ঠৰ সন্মুখীন হৈ পিছলৈ উঠা-নমা কৰা প্ৰক্ৰিয়া।
- প্ৰতিফলনৰ নিয়ম: প্ৰতিফলনৰ নিয়মত কোৱা হৈছে যে প্ৰঘটন কোণ (আঘাত পোহৰৰ ৰশ্মিৰ দ্বাৰা গঠিত কোণ আৰু পৃষ্ঠৰ প্ৰতি স্বাভাৱিক) প্ৰতিফলন কোণৰ (প্ৰতিফলিত পোহৰৰ ৰশ্মি আৰু স্বাভাৱিকৰ দ্বাৰা গঠিত কোণ) সমান। . এই সম্পৰ্কটো এনেদৰে প্ৰকাশ কৰা হৈছে:
এংগেল অৱ ইনচিডেন্স = প্ৰতিফলনৰ কোণ
(Angle of Incidence=Angle of Reflection)
উদাহৰণ: যেতিয়া পোহৰ দাপোনৰ দৰে মসৃণ আৰু প্ৰতিফলিত পৃষ্ঠত খুন্দা মাৰে, তেতিয়া ই প্ৰতিফলন ঘটে। আঘাতপ্ৰাপ্ত পোহৰৰ ৰশ্মি আৰু প্ৰতিফলিত পোহৰৰ ৰশ্মিয়ে প্ৰতিফলনৰ নিয়ম মানি চলে।
২.পোহৰৰ বিবৰ্তন:
সংজ্ঞা: পোহৰৰ বিবৰ্তন ঘটে যেতিয়া পোহৰৰ তৰংগ এটা মাধ্যমৰ পৰা বেলেগ আলোকীয় ঘনত্বৰ মাধ্যমলৈ পাৰ হৈ যায়, যাৰ ফলত দিশ সলনি হয়।
বিবৰ্তনৰ নিয়ম: বিবৰ্তন নিয়ম (Snell’s Law বুলিও জনা যায়) য়ে প্ৰাদুৰ্ভাৱ আৰু বিবৰ্তন কোণৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বৰ্ণনা কৰে। ইয়াক এনেদৰে প্ৰকাশ কৰা হৈছে:
n1sinθ1=n2sinθ2
- n1 and n2 are the refractive indices of the two media.
- θ1 is the angle of incidence, and θ2 is the angle of refraction.
উদাহৰণঃ যেতিয়া পোহৰ বায়ুৰ পৰা পানীলৈ যায় তেতিয়া ইয়াৰ বিবৰ্তন ঘটে। দুয়োটা মাধ্যমৰ সংযোগস্থলত পোহৰৰ গতি আৰু দিশৰ পৰিৱৰ্তন এই পৰিঘটনাৰ বাবে দায়ী।
সামৰণিত ক’বলৈ গ’লে প্ৰতিফলন হ’ল প্ৰতিফলনৰ নিয়ম অনুসৰণ কৰি কোনো পৃষ্ঠৰ পৰা পোহৰৰ তৰংগৰ উভতি উঠা-নমা কৰা। বিবৰ্তনৰ নিয়ম অনুসৰণ কৰি পোহৰৰ এটা মাধ্যমৰ পৰা আন এটা মাধ্যমলৈ যোৱাৰ সময়ত বেঁকা হোৱাটোকে বিবৰ্তন বোলে। প্ৰতিফলন আৰু বিবৰ্তন দুয়োটা অপটিক্সৰ মৌলিক পৰিঘটনা।
পোহৰৰ প্ৰতিসৰণাংক কি?
কোনো পৃষ্ঠৰ দ্বাৰা কিমান পোহৰ প্ৰতিফলিত হয় তাৰ পৰিমাপ হ’ল প্ৰতিফলন। ই এনে এটা ধৰ্ম যিয়ে প্ৰতিফলিত পোহৰৰ তীব্ৰতা আৰু আঘাতপ্ৰাপ্ত পোহৰৰ তীব্ৰতাৰ অনুপাত বৰ্ণনা কৰে। প্ৰতিফলন প্ৰায়ে শতাংশ হিচাপে প্ৰকাশ কৰা হয়, ০% (কোনো প্ৰতিফলন নাই, সকলো পোহৰ শোষিত হয়)ৰ পৰা ১০০% (সম্পূৰ্ণ প্ৰতিফলন, কোনো পোহৰ শোষিত নহয়)লৈকে।
প্ৰতিফলনৰ সূত্ৰ (R) ৰ দ্বাৰা দিয়া হৈছে:
R=(Intensity of Incident Light/Intensity of Reflected Light)×100%
R=(ঘটনা পোহৰৰ তীব্ৰতা/প্ৰতিফলিত পোহৰৰ তীব্ৰতা)×১০০%
প্ৰতিফলন পৃষ্ঠৰ প্ৰকৃতি আৰু আঘাতপ্ৰাপ্ত পোহৰৰ তৰংগদৈৰ্ঘ্যৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। বিভিন্ন পদাৰ্থ আৰু পৃষ্ঠই বিভিন্ন মাত্ৰাৰ প্ৰতিফলন প্ৰদৰ্শন কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, দাপোনৰ প্ৰতিফলন ক্ষমতা বেছি, আনহাতে ক’লা মেট পৃষ্ঠৰ প্ৰতিফলন কম হ’ব পাৰে।
অপটিক্স, ৰিম’ট চেন্সিং, পদাৰ্থ বিজ্ঞান আদি বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত প্ৰতিফলনৰ ধাৰণাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ। অভিযন্তা আৰু বিজ্ঞানীসকলে পদাৰ্থৰ আলোকীয় ধৰ্ম বুজিবলৈ, প্ৰতিফলিত পৃষ্ঠৰ ডিজাইন কৰিবলৈ আৰু দূৰৱৰ্তী সংবেদন প্ৰয়োগ, যেনে উপগ্ৰহৰ চিত্ৰকল্পত বস্তুৰ বৈশিষ্ট্য বিশ্লেষণ কৰিবলৈ প্ৰতিফলন জোখ-মাখৰ ব্যৱহাৰ কৰে।